CAZ ARMONİSİNDE TERSTEN PERSPEKTİF

Tonalite - Doğrusal Perspektif ve Tersten Perspektif

Tonalite ve doğrusal perspektif gelişimindeki en temel nokta güçlü bir merkez noktası ve bu noktaya göre şekillenen boyutlardır. Bu boyutlar sayesinde kendini belli eden derinlik algısı dış dünyayı gördüğümüz gibi algılatma fonksiyonunu görsel olarak güçlü bir formda ortaya koyar. Tonal amoni bu ifadenin müzikteki karşılığı olarak görülebilinir. Julian Johnson Out of Time kitabında bu durumu modern birey kurgusunun müzikteki ve resimdeki ifade formu olarak açıklar. Batı dünyasında bu yaklaşım Rönensanstan günümüze felsefe, sanat ve bilimde yapısal olarak önemli bir rol oynamaktadır.

Tersten perspektif Ortacağ görsel sanatlarındaki en temel teknik araçtır. Pavel Florenski’nin Tersten Perspektif makalesinde belirttiği gibi dış dünyayı hem görsel hem de metafiziksel olarak betimlemeye çalışan bu formda görünmeyen bir merkezden açılan boyutlar sabit olmayan merkezler yaratarak birden fazla algı içeriği yaratmaktadır. Tonal armoni doğrusal perspektifin müzikteki karşılığı, Rönensans öncesi çok merkezli modal armonik yapıyı Tersten perspektifin müzikteki karşılığı olarak kabul edebiliriz.


Tersten Perspektife Ait Boyutlar

Doğrusal perspektifte bütün boyutlar merkeze doğru bir hat çizerek derinliğin alanını belirler. Tonal armonide bu durum armonik alanlar tarafından gerçekleştirilir. Subdominant, Dominant ve Tonik alanlardan alınan diatonik olmayan akorlar sayesinde derinlik algısının hacmi belirlenir. Bu form doğrusal perspekfitin armonideki yansıması olarak kabul edilebilinir.


Doğrusal Perspektif

Tonal Armoniye Ait Boyutlarin Doğrusal Perspektif Formunda Gorseli

Diatonik Akorlar

Cmaj7    D-7    E-7    Fmaj7    G7    A-7    B-7b5
Imaj7     II-7    III-7    IVmaj7   V7   VI-7    VII-7b5

Tonal Armoni – Zorunlu ve Yeterli Koşullar
1. Major-Minör Gamlar
2. Fonksiyonel (Merkeze Uzaklık)
3. 4’lu 5’li yapısal akor yürüyüşü

Birincil dominant akorunun (V7) I. derece ile kurduğu ilişkiyi diğer diatonik derecelere uyarladığımız zaman elde ettiğimiz diatonik olmayan dominant akorlarına ikincil dominant akoru denir. Tonal armoni içerisinde yer alan en güçlü armonik yürüyüş olan II-7 V7 I Maj7, yapısal 4’lü 5 ‘li akor yürüyüşü ilişkisiyle kalıpsallaşmış bir nitelik kazanmıştır.



Subdominant(Altçeken) ve Dominant (Üstçeken) Alanlara Ait Akorlar

Bu noktaya kadar kurduğumuz ilişkiler diatonik akorlar ve çevresindeki ikincil dominant akorlar olarak yer aldı. Bu noktadan sonra ikincil dominant özelliği göstermeyen ve diatonik olmayan akorların arka plan analizleri ise aşağıdaki şemada görüldüğü üzere, Tonik (eksen) merkezinde kurgulanan 4’lü 5’li yapısal ilişkilerin oluşturduğu alanlar üzerinden ele alınacaktır. Bu ilişkilerin kurulması tonal armoniye ait 4’lü 5’li yapısal akor yürüyüşü koşulu ile gerçekleşmiştir. Minör ve major tonların dominantları ortak oldukları için, F altçeken bölgenin major ve minor alanları C eksenine, C eksenine ait major ve minor alanları G üstçeken bölgesine dominant ilişkisi ile bağlanmıştır. Bu bölgelere ait alanlarda kurulan major ve minor diziye ait akorlar C tonu içersinde diyatonik olmayan bir formda, yapısal ilişkinin kurduğu zemin üzerinden kullanılabilir. Bu zemin doğrusal algılayış formunun temel noktasını oluşturmaktadır.

Tonal Harmoniye Ait Boyutlar ve En Çok Tercih Edilen Akorları
G Dominant Alan: D7 (II7) F#-7b5 (#IV-7b5)
F Subdominant Minör Alan : F-7 (IV-7)- Bb7 (bVII7) DbMaj7(bIIMaj7)- AbMaj7(bVIMaj7)
C Tonik Minör Alan: EbMaj7 (bIIIMaj7)
F Subdominant Major Alan: BbMaj7 (bVIIMaj7)


Fonksiyonel Olmayan Armonik Yapılar:
Bu yapıların en temel özelliği kurulan akor formlarının yaratmış olduğu dokunun merkez algısını yok etmesidir. Akor yürüyüşlerinde birinci derece merkez akoruna yönlendiren her türlü formu bozarak merkezsizlik temel boyut olarak kurgulanır.

Sabit Yapılar(Constant Structures):

Akor yapılarının aynı nitelikte olmasıyla birlikte sabit bir aralık formunu baz alarak kurgulanan armonik yürüşe sabit yapılar denilmektedir. İlk örnekte Maj7 niteliğe bağlı akorlar üçlü aralığa bağlı bir şekilde sılranmıştır. İkinci örnekte ise bu akorların arasına min7 akorları üçlü aralığa bağlı şekilde yerleştirilmiştir. Maj 7 ve min 7 akorlar arasında dörtlü aralığa bağlı bir armonik yürüyüş kugulanmıştır. Akorlar arasında herhangi bir tonal ilişki bulunmamaktadır. Bu tarz armonik yapılar armonik dokunun nasıl kurgulandığını açıklayan ifadelerle analiz edilir. Akademik literatürde bu tarz analizler descriptive olarak adlandırılır.

Model Bazlı Akor Yürüyüşleri:

Bu tarz yapılarda sabit yapıların aksine armonik yürüyüş sabit bir parametreden çok iki akor arasındaki ilişki modellenip diğer akor yürüyüşlerinin kurgulanmasında öncü bir aktör olur. Modelin kopyalanması dışında herhangi bir rolü yoktur. Bu modelleme sayesinde fonksiyonalite yok edilir.

Örnekte ilk model CMaj 7 ve Ebmaj7 akorları minör üçlü mesafede belirlenip diğer modellerde bu yapı korunmuştur. Fakat diğer modellerin nerden başlayacağına dair bir yönlendirme yoktur. O yüzden bu akor çifterinde minör üçlü dışında ortak bir bağ yoktur.



Multitonik Yaklaşımlar:

Tonal armonideki en önemli özellik I. dereceye ait olan hiyerarşik yapıdır. Bu yapıda IV. ve V. dereceler ikincil öneme sahiptir. Bu düzenek asimetrik bir ilişki doğurmuştur. Simetrik bir kurgu bize fonksiyonel olmayan bir ilişki için zemin hazırlamaktadır. Bu zemin üzerinde oktavın eşit bölümlenmesiyle merkez algısı yok edilir. Bu tarz yapılara Multitonik yapılar denmektedir. Aşağıda eşit bölümlenmeye ait olan simetrik formlar verilmiştir. Bu kurgunun en ünlü kullanımı John Coltrane’nin Giant Steps parçasındaki armonik yürüyüştür.



Tersten Perspektif ve Caz Armonisindeki Uygulanışı

Çevrimsel Simetri:

Post -tonal müzik içinde merkez algısı oluşturmak için kullanılan en kuvvetli teknik çevrimsel simetridir. Çevrimsel simetride notalar birbirlerine eşit mesafede bölünerek ortadaki notada merkezi bir denge yaratırlar. ( Joseph Straus, Post-Tonal Theory)

C notası bu bölümlemede geçici bir merkez fonksiyonu üstleniyor



Bu tanıma bağlı kalarak ilişkiyi notalar üzerinden değil akorlar üzerinden kurguladım ve akorlara birden fazla fonksiyon verebilmem sayesinde tersten perspektif formunu oluşturabileceğimi gördüm. Akor seçiminde sabit bir renge sahip olan Maj7 ve min7 akorlarını kullandım. Bu sabitlik vermek istediğim rengi daha kuvvetli ifade ediyor. Dominant 7 akorunun dominant çözülme eğiliminin vereceği tonal çağrışımdan uzak durmak istedim

2019 yılındaki Reverse Perspective albümümdeki Light & Shade parçasının ilk bölüm analizi:

Analizde görüldüğü gibi multi-fonksiyonel akorlar ve çevrimsel simetrik akor yürüyüşleri çok boyutlu algılayış formu için güçlü bir zemin ortaya koymaktadır. Fonksiyonel olmayan akor yürüyüşleri sadece merkez olmayan bir boyut sunuyor. Bu bağlamda tek boyutlu bir fomal içerik taşıyor. Tersten perspektif akor yürüşlerinde göstermeye çalıştığım en temel fark bu noktadır. Merkezsizlik çok boyutluluk taşıyan bir form değil tam tersine boyutları yok eden bir formal içeriğe sahiptir. Multi-fonsiyonel akorlar sayesinde çok boyutluluk çok daha net bir şekilde kurgulanabiliyor.